نوروزخوانی یا بهارخوانی یکی از آیین های پیش از نوروز در گلستان است - بوستان گفتگو

نوروزخوانی به عنوان گونه ای از آوازخوانی اگرچه در گذشته در همه ایران زمین و شاید سرزمینهای فارسی زبان رواج داشت اما آرام آرام گسترده آن محدود و محدودتر شد تا جایی که فقط در استانهای شمالی به ندرت نوای نوروزخوانان شنیده می شود.

نوروزخوانان هنرمندان پیشکسوت و خنیاگران بی نام و نشانی هستند که با پدیدار شدن نشانه های بهار، در کوچه و خیابان ها به راه افتاده و با خواندن اشعاری به زبان محلی نوید رنگ و بوی تغییر فصل را به خانه ها می برند.

یکی از ویژگی های نوروزخوانی که انجام آن را برای افراد مبتدی سخت می کند، تکیه نوروزخوانان بر بدیهه گویی است که به عنوان تخصصی فاخر، در اختیار عده ای خاص از هنرمندان قرار داشته و آنها را به نمونه های شاخصی از اجرای یک فرم تکرار نشدنی در آیین ایرانی تبدیل می کند.

نوروزخوانی اگر چه چند بیت شعر ثابت، معین و بدون قابلیت انعطاف پذیری را همه جا می خوانند اما به فراخور موقعیت و در مواجهه با افراد، حس لطافت آنها گل می کند و در بداهه گویی های طنازانه، نام صاحبانه و شغل و تعداد بچه ها وی را در قالب چند بیت شعر با ریتم آهنگین خوانده و در پایان هم از او تقاضای عیدی می کند.

بطور معمول، افراد پس از شنیدن این اشعار مخصوصا اگر بطور اختصاصی برای آنها باشد، تقاضای انعام نوروزخوان را بی پاسخ نمی گذراند اما اگر بهاری خوان چیزی نگیرد با خواندن اشعاری گلایه آمیز با درون مایه طنز راه خانه دیگر را در پیش می گیرد.

محقق، پژوهشگر و استاد موسیقی کتولی گفت: نوروزخوانی یکی از آیین های ویژه نوروز در منطقه کتول است و نوروزخوانان، پیام آوران شادی و نشاط در آستانه حلول سال نو هستند.

محمدرضا برزگر پیرامون اینکه نوروزخوانی یا بهارخوانی یکی از آیین های پیش از نوروز در گلستان است، اضافه نمود: نوروزخوان ها افراد خوش صدایی بودند که با بهره گیری از هنر شعر، موسیقی و روانشناسی ذاتی خویش، ده به ده و خانه به خانه رفته و با خواندن شعر همراه با انواع ملودی ها، آمدن بهار را مژده می دادند.

مِشتِلُق هادین دوسِتان

بادِ بِهارون بیمو

گُل به گلستان بیامو

نوروزِ سِلطان بیامو

عید بزرگان بیامو

نوباهارِ نو بیامو

نوروزِ نو بیامو

نو باهارِ مِوارَک بو

لاله زار مِوارَک بو

(مژده بدهید دوستان / باد بهار آغاز به وزیدن کرد/ غنچه گلها در حال بازشدن است/ نوروز آمد/ عید بزرگان رسید/ سال نو وارد شد/ سال نو آمد/ بهار مبارک باشد/ باز شدن لاله مبارک باشد)

وی بیان نمود: نوروزخوانان معمولا دو نفر و یا بیشتر هستند که کار خود را با همه مناسبت های مذهبی تطبیق داده و همیشه پانزده روز مانده به نوروز بهار را برای هر خانه ای نویید می دادند. آنان بهره ای از شعر و موسیقی بومی داشته و به شکل بداهه خوانی به هنرنمایی می پرداختند و یک نفر هم توبره ای همراه داشته تا انعام هایی چون پول، لباس، میوه، شیرینی و آجیل را از مردم جمع آوری کند.

برزگر اضافه نمود: نوروزخوان ها ابتدا به ستایش خدا، مدح پیامبر (ص) و امامان (ع) می پرداختند و ضمن دعا برای اهل خانه، آرزوی سالی خوش، پربرکت، سلامتی و عزت داشتند و با نام بردن از صاحب خانه، به وصف ویژگی هایی همچون مهربانی و شرایط اجتماعی و مالی صاحب خانه پرداخته و دعا در حق ایشان و آرزوی عروسی بچه هاش، وصف معماری خانه با اضافه نمودن چاشنی طنز می پرداختند.

وی اظهار کرد: معمولا گروهی از بچه ها شادمانه و با شور و اشتیاق نوروزخوان ها را همراهی کرده و مردم آمدن آنها را به خانه خود خوش شگون می دانستند.

محمد دیلمی، یکی از نوروزخوان های روستای محمدآباد کتول شهرستان علی آباد کتول گفت: شیوه برگزاری نوروزخوانی حتی گاهی یک نفره بود که فرد سرنا می نواخت و بزرگان کتول هم در خواندن اشعار با او همراهی کرده و جلوی خانه می رفتند و آمدن بهار را نوید می دادند.

وی اضافه نمود: قوم کتول از وسایلی که برای سفره عید خود تهیه می کردند را به عنوان هدیه به نوروزخوان می دادند.

صد سِلام و صد عَلیِک

حاج خانم سِلام عَلیِک

حاج خانم میرِوان

همیشه بوئی خندان

نوروزخوانِ شاد ها کُن

دس بزن شادی ها کن

خنده خشالی ها کن

گلا رِهَی بو هاکن

انعام زیاد ها کُن

نوباهار موارک بو

لاله زار موارک بو

(صدها سلام و صدها علیک / سلام به شما حاجیه خانم / سلام به شما حاجیه خانم مهربان/ همیشه خندان باشی/ نوروزخوان را راضی کن/ دست بزن و راضیی کن/ گلها را بو کن/ انعام مرا بیشتر بده/ بهار مبارک باشد/ بازشدن لاله مبارک باشد)

کوروش فرخی، یکی از نوروزخوان های روستای بالاجاده شهرستان کردکوی هم در این ارتباط گفت: یکی از شعرای نامدار منطقه که از علاقه من به فرهنگ بومی مطلع بود، اشعار مخصوص نوروزخوانی را در اختیار من گذاشت. از آن روز در 25 سال قبل تا به امروز در منطقه به نوروزخوانی مشغولم.

وی اضافه نمود: تفاوت نوروزخوانی کتولی با کردکوی در زبان و گویش است که در شهرستان علی آباد کتول به گویش کتولی و در کردکوی به زبان مازندرانی اجرا می شود.

زمین پُرِ لاله زار

تی تی دِره سَرِ دار

گُسفَند وونه وَرِّه مار

مریضا بُوَن خار خار

نوباهار مِوارَک بو

لاله زار مِوارَک بو

(زمین پر از لاله و گل می شود/ شکوفه ها روی درختان پدیدار می شوند/ گوسفند کوچک بزرگ شده و بچه دار می شود/ مریض ها سالم می شوند/ رسیدن بهار مبارک باشد/ شکفتن لاله و گلها مبارک باشد)

وی بیان نمود: هفته های آخر سال و نزدیک بهار همراه با گروهی از بچه ها و بزرگان محل برای اجرای آیین نوروزخوانی به روستاهای اطراف کردکوی می رویم و این آیین تاریخی را اجرا می کنیم.

مریم منصوری، کارشناس ثبت آثار اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان گفت: نوروزخوانی در استان گلستان و از جمله شهرستان های گرگان، کردکوی، علی آباد کتول و بندرگز و روستاهای اطراف همچون کلاجان قاجار، ایلوار، گز غربی و شرقی هر ساله اجرا می شود.

وی اضافه نمود: اسناد به جا مانده از تاریخ، ادبیات و موسیقی حاکی از آن است که جشن ها و اعیاد زیادی در فرهنگ ایرانیان رواج داشته و متناسب با آنها نغمات مخصوصی اجرا میشد که در ردیف موسیقی امروز ایران کم و بیش شاهد برخی از آن نغمات مانند مجلس افروز، نوروز، طرب انگیز، خجسته و روح افزا هستیم.

منصوری اضافه نمود: از نیمه های اسفند نوروزخوانان با چوب دستی بر دست و کوله پشتی بر پشت با خواندن اشعار نوروز نوید دهنده آمدن بهار و دگرگونی ایام بودند و مردم آنها را طلایه داران بهار و خوشبختی می دانند و ورودشان را به فال نیک می گیرند.

وی گفت: در گروه نوروزخوانان نوروزخوان اصلی که سرخوان گفته میشد، معمولا مسن تر، با تجربه تر، بداهه خوان و بداهه سرا بود. آوازها را خوانده و بقیه اعضای نوروزخوان که پی خوان نامیده می شدند، او را در خواندن اشعار یاری کرده و تکرار کننده ترجیع شعر نوروزی هستند.

وی بیان نمود: نوروزخوانان با اطلاعاتی که از دیگران درباره صاحبخانه و افراد خانواده بدست می آوردند وقتی وارد حیاط خانه ای می شدند بعد از حمد و ستایش خدا، رسول و مژده بهار با اشعار مناسب به وصف خانه و مدح اعضای خانواده می پرداختند.

منصوری اضافه نمود: صاحبان منازل به پاس قدردانی از نوروزخوانان که پیام آور بهار هستند هدایایی در حد توان از جمله برنج، تخم مرغ، قند و شکر، گردو و پول می دادند و یکی از افراد نوروزخوان که کیسه دار نام داشت، هدایا را دریافت و درون کیسه می ریخت و این هدایا بخشی در بین افراد نوروزخوان و باقی آن به افراد بی بضاعت شب عید داده میشد تا دستشان خالی نباشد.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی علی آباد کتول هم در این ارتباط گفت: نوروزخوانی یکی از کهن ترین شیوه های نمایشی و آیینی در نوید و خبررسانی بهار در فرهنگ قوم کتول بشمار می آمده که درگذشته رواج بیشتری داشت و بیشتر از نیمه دوم اسفند آغاز میشده است.

ناصر احمدی گفت: افراد نوروزخوان فردی یا گروهی در محله های شهر و روستا رفته و با خواندن ابیاتی چون نوباهار مِوارک بو، لاله زار مِوارک بو، بیامبو فصلِ باهار، گُسفَند بونِده وَرِّه مار، باهارِ نو لاله زار، هابی فصلِ کِشت و کار فرارسیدن نوروز باستانی را نوید می دادند.

وی بیان نمود: این اشعار به زبان محلی پس از ستایش خداوند در مدح امامان معصوم (ع) به بیان زیبایی های نوروز، درختان، شادی، نشاط و سرزندگی می پرداختند.