علت تنفر؛ چرا گاهی از یکدیگر متنفر می شویم؟ - بوستان گفتگو

خبرنگاران| وقتی کم از کوه آتشفشان نداری، وقتی خشم درونت می غرد، آن هنگام که کینه در وجودت می تازد، وقتی که نفرت از چشم هایت زبانه می کشد، وقتی زبانت حرف های نیش دار می زند و رفتارت عوض می گردد، آن وقت همان زمانیست که باید دست به کار شوی.

تو باید کمی دورتر از خودت بایستی و نفرتت را از دور ببینی. باید بدانی چه شد که نفرت در وجودت شکل گرفت، باید بفهمی که جرقه های نفرت چه زمانی در وجودت قد راست کرد، باید بدانی که چرا نمی خواهی ببخشی و فراموش کنی.

وقتی تا این حد با خودت روراست شدی و نفرتت را صادقانه کالبدشکافی کردی، مطمئن باش نفرت نیز در وجودت از تب و تاب می افتد.

نفرت یکی از انواع هیجانات است که از بدو تولد همراه انسان است. به همین علت روان شناسان کارکردگرا و تکامل گرا این حس را یک امر فطری می دانند. پس اگر فطری بودن حس نفرت و انزجار را قبول داریم باید بپذیریم که این حس بی فایده در وجود ما نهاده نشده و قرار است کاری برای ما انجام دهد.

مثلا وقتی ما به خاطر یک غذای فاسد یا بوییدن یک خوراکی آلوده دچار حس انزجار می شویم، معلوم است این هیجان قرار است به نفع سلامتی ما فعال گردد. این حالت در تعاملات اجتماعی ما نیز تکرار می گردد؛ چون این حس، حسی فطری است و زمانی به کار ما می آید که باید منبعی را که منزجر نماینده است و باعث انزجار ما می گردد، طرد کنیم.

به همین علت است که ما نمی توانیم هیجاناتمان را به دو گروه خوب و بد تقسیم کنیم و مثلا بگوییم خشم، عصبانیت و ترس جزو هیجانات بد است و شادمانی، سرمستی و شادی جزو هیجانات خوب. اگر به موضوع نفرت نیز از این زاویه نگاه کنیم حتما بیشتر و بهتر برای ما قابل پذیرش است.

نفرت حسی آشناست، چون همه ما در وجود خود آن را تجربه نموده ایم و به دلایل و شکل های مختلف در ما متبلور شده است. همین که از موفقیت دوستی شادمان نمی شویم، گهگاه با شنیدن گلایه یا انتقادی، از کوره در می رویم و عصبانی می شویم و … یعنی نفرت را به دروازه وجودمان راه داده ایم. نفرت ریشه تمام این احساسات منفی است. وقتی تصمیم می گیریم حقیقت را نادیده بگیریم و آنچه را که خارج از دایره خواسته هایمان جا می گیرد، دوست نداشته باشیم یعنی گام های عظیم به سمت نفرت برداشته ایم.

در روانشناسی نفرت، نادیده دریافت اعتماد، همکاری و عشق منجربه نفرت می گردد. روانشناسی نفرت به ما نشان می دهد که این حس لعنتی از ماقبل تاریخ همیشه با بشر بوده است. از زمانی که هر حرکت، فرد یا حس ناآشنایی را تهدیدی برای صندلی خود دیدیم و بی فکر و اندیشه و اندکی تعلل درصدد تخریب آن برآمدیم. روانشناسی نفرت چگونه است؟ چگونه می توان با روانشناسی نفرت، ریشه شکل گیری آن را یافت؟ با ما همراه باشید تا با شناخت ریشه شکل گیری نفرت به درک درستی از آن برسیم.

در خطای بنیادی، اعمال افراد را ناشی از صفات شخصی آن ها می دانیم و از موقعیت هایی که در آن قرار می گیرند غافل می شویم. در واقع نقش شرایط و محیط نادیده گرفته می گردد و این جهت گیریِ نادرست منجربه سو ءتفاهم و اشتباهات بی شماری می گردد. در ابعاد وسیع، این خطا نتایج وحشتناکی به بار می آورد. وقتی انسان ها در گروه های مختلف جای می گیرند، بدون آنکه درک دقیقی از شرایط داشته باشند وجود خود در آن گروه خاص را به شدت جدی می گیرند. دیگر برایشان مهم نیست که شاید فشار یا شرایط خاص، منجر به هم گروهی آن ها با سایرین شده است. حسی به آن ها القا می گردد که آن ها و گروه شان با پیوندی ازلی-ابدی و بر اساس ریشه های مشترکِ در هم تنیده در یک جغرافیا یا نقطه فکری قرار گرفته اند. اینجاست که خطای اِسنادی رقم می خورد و عوامل بیرونی و شرایط محیطی نادیده گرفته می شوند و از همین جاست که تقسیم بندی های عجیبی از سوی انسان ها شکل می گیرد. همه آنچه درون گروه است مثبت تلقی می گردد، از نظر افراد ارزش دفاع دارد و موجب می گردد افراد گروه بی خردانه تا پای جان هم برای ارزش های گروه پیش بروند. در مقابل، هرچه خارج از گروه قرار می گیرد دشمن و مخالف است.

روانشناسی نفرت تعیین می نماید که یکی از ریشه های شکل گیری نفرت همین خطای بنیادی است. افراد گروه از این نکته غافل می شوند که علت جمع شدن آن ها در گروه شاید تصادف، فشار یا سایر عوامل بیرونی و محیطی است و با نادیده دریافت این مسئله، اولین گام برای تفرقه در اجتماعات انسانی برداشته می گردد. پس تفاوت، تفرقه و نهایتا نفرت پا به عالم بشریت می گذارد. طبق مطالعات روانشناسان، حتی گروه بندی افراد از روی عناصر ساده ای، چون رنگ لباس هم موجب بروز عقاید متعصبانه گروهی در افراد می گردد. حال در نظر بگیرید که این گروه ها بر سر منافع مشترک نیز با هم رقابت نمایند، تعیینا نتیجه چیزی جز جنگ و نفرت نخواهد بود.

تعصبی که در گروه شدن افراد در ذهن شکل می گیرد، پیش تر آنالیز شد. حال به مفهوم دیگری در میان افراد گروه می پردازیم. وقتی افراد در قالب گروه ها به دور هم جمع می شوند، افراد خارجی را به شکل کپسولی از افراد مشابه می بینند. اگر از افراد یک گروه سؤال بگردد که اعضای شما چه ویژگی هایی دارند؟ احتمالا با ویژگی های متنوع و متفاوتی روبه رو خواهید شد. اما همین افراد اعضای تیم مقابل را جمیعا به یک شکل و با ویژگی های مشترک می بینند. به این رفتار اثر همگن بینی اعضای خارج از گروه گفته می گردد. در روانشناسی نفرت یکی دیگر از عواملی که موجب حالت تدافعی اعضای گروه نسبت به افراد خارج از آن می گردد همین اثر همگن بینی افراد خارجی است. اعضای گروه به شکل ناخودآگاه گروه خود را در مقابل اتحادی یک شکل از نیرو های مخالف می بینند و در نتیجه گام بعدی در شکل گیری نفرت ناشی از اختلافات و تفاوت ها شکل می گیرد. یعنی گروه خود را در مقابل نیرویی یکپارچه مخالف می بیند و تفاوت ها را بدون در نظر دریافت هیچ گونه استثنایی دشمن خود می پندارد؛ و تعصب گروهی به شکل شدید تری دنبال خواهد شد.

بشر وقتی به چیزی اعتقاد پیدا می نماید، تغییر آن بسیار سخت می گردد. حتی اگر شواهد و اثبات های بی شماری نیز در اختیارش قرار بگیرد، عقیده شکل گرفته به سختی تغییر می نماید. به این شرایط، پشتکار به خرج دادن در عقیده می گویند. حال تصور کنید اعتقاد و نظر خاصی در ما ریشه دوانده است، مثلا گروه خاصی را در ذهن می شناسیم و نظر و اعتقاد خاصی برای اعتقادات آن ها در ذهن طبقه بندی نموده ایم، ناگهان با موردی متناقض روبه رو می شویم، حال چه باید کرد؟ اولین اقدام ما این است که سعی می کنیم میان این تناقض و اعتقادات قبلی خود پیوندی ایجاد کنیم یعنی همبستگی موهومی میان داده های ذهنی خود فراوری کنیم و اگر این اختلاف میان مورد تناقض و سایر اعضای گروه بندی شده در ذهن شدید باشد، زیرشاخه ها یا زیرمجموعه های جدیدی برای تصورات خود ایجاد می کنیم. در واقع افراد سعی می نمایند از عقاید خود که بعضا با دلایل نامعقولی شکل گرفته اند، دفاع نمایند و برای تناقضات و ناتوانی های خود در توجیه نیز در پی ایجاد همبستگی هایی موهوم و البته نادرست برمی آیند. یعنی گامی دیگر در روانشناسی نفرت برای فراوری نفرت شکل می گیرد. نوعی از تعصب همراه با خطای ذهنی و استدلال های غیرمنطقی که به خلق نفرت منجر می گردد.

همه دلایل شناختی مطرح شده در روانشناسی قدرت نشان از این دارد که ما انسان ها به طور غریزی میل داریم که خودمان را در گروه بندی ها و قالب هایی محصور کنیم. ما بی فایده خود را در گروه هایی جا می دهیم یا افکار خود را قالب بندی می کنیم و با مرزکشی و تفکیک خود و افکارمان در گروه ها و قالب های تعیین، سعی می کنیم از پیچیدگی ها خلاص بشویم. نتیجه این سهل پسندی، شکل گیری تعصب و در نتیجه نفرت است. نفرت از آنچه که خارج از خط کشی های ما قرار می گیرد و برای توجیه آن درمانده می شویم. روانشناسی نفرت به ما نشان می دهد که علایم کج و معوجی که نقشه کره زمین را به نام مرزبندی خط خطی و زشت نموده است، چیزی جز تعصب و نفرت و جنگ برای بشریت نداشته است.