آیا مارکو پولو واقعاً به چین رسید؟ راز بزرگ ترین معمای سفرهای تاریخی - بوستان گفتگو

بااین حال، پرسشی بزرگ از همان سده های نخست تا امروز به جای مانده است: آیا او واقعاً به چین رسید؟ چرا در هیچ منبع چینی نامی از او نیست، اما جزئیاتی در کتابش وجود دارد که فقط یک شاهد عینی می توانسته بداند؟

قرن ها، اروپاییان نوشته های پولو را خیالی می دانستند. آنچه او دربارهٔ کاخ های طلایی قوبیلای خان (Kublai Khan)، شهر خن بالیق (Beijing) و پول کاغذی گفت، برای فکر اروپایی سدهٔ چهاردهم غیرقابل باور بود. تا جایی که بسیاری گمان کردند او هیچ گاه از مرز ایران و هند فراتر نرفته است.

اما در قرن بیستم، با کشف بعضی منابع چینی و آنالیز مسیرهای جادهٔ ابریشم، نگاه ها تغییر کرد. بعضی پژوهشگران امروز می گویند حتی اگر پولو خود به دربار چین نرسیده باشد، دست کم روایتش از کسانی است که در آنجا بوده اند و از دقتی خارق العاده برخوردار است.

ماجرای مارکو پولو، در واقع داستان تلاقی دو جهان است: جهان تجربه و جهان تخیل. میان این دو، مرزی باریک وجود دارد که حقیقت تاریخی و قدرت روایت در آن درهم می آمیزند.

1. از ونیز تا شرق ناشناخته؛ شروع سفری که تاریخ را تغییر داد

مارکو پولو در سال 1254 در خانواده ای بازرگان در ونیز زاده شد. پدر و عمویش، نیکولو و مافئو، در تجارت با سرزمین های شرقی، به ویژه ایران و دریای سیاه، معروفیت داشتند. در سال 1271، مارکو هفده ساله، همراه آن دو، رهسپار شرق شد تا پیغام پاپ را به قوبیلای خان، فرمانروای مغول، برساند.

آنچه این سفر را از دیگر ماجراجویی های هم عصرش متمایز کرد، دامنه و عمق روایت اوست. مارکو از ایران، بلخ، پامیر، و مغولستان عبور کرد و مدعی شد که خاتمه به دربار قوبیلای خان در چین رسید. او در کتابش، از شهرهای زنده و دقیق مانند زیتون (Quanzhou)، خن بالیق (Beijing) و هانچو (Hangzhou) سخن گفت.

بااین حال، هیچ سندی از منابع چینی دوران یوان، حضور فردی با نام یا توصیف مشابه او را ثبت ننموده است. همین نبودِ سند، بذر تردید را کاشت و باعث شد بعضی مورخان قرون بعدی، سفر او را افسانه بدانند. اما آیا غیبت در اسناد، به معنای غیبت در واقعیت است؟

2. نخستین شک ها؛ چرا اروپایی ها به او باور نکردند

وقتی سفرنامهٔ مارکو پولو در قرن چهاردهم به اروپا رسید، با حیرت و بدبینی روبه رو شد. او از ثروتی در چین سخن گفت که با فکریت اروپاییان فقرزدهٔ قرون وسطی ناسازگار بود. از شهری گفت که خیابان هایش سنگفرش دارد، پول کاغذی رواج دارد و مردم در نظم و رفاه زندگی می نمایند. چنین جهانی در تصور اروپاییان، نمی توانست واقعی باشد.

کلیسا نیز در پذیرش سخنان او محتاط بود. جهان نگری دینی آن موقع شرق را محل کفر می دانست، نه تمدن. چگونه ممکن بود در آن سوی جهان، امپراتوری ای پیشرفته تر از اروپا وجود داشته باشد؟ از این رو، بسیاری از خوانندگان قرون بعد، کتاب او را در ردیف افسانه هایی چون سفر به سرزمین پریان گذاشتند.

تنها با گذشت زمان و تماس مستقیم اروپاییان با چین در قرن شانزدهم بود که معلوم شد بسیاری از گفته های پولو واقعیت دارد. اما در آن دوران، روایت او بیش از آن که گزارش باشد، شبیه افسانه ای پرشکوه به نظر می رسید که بیشتر از واقعیت، بر تخیل بنا شده است.

3. نبود نام مارکو پولو در منابع چینی؛ بزرگ ترین معما

علت اصلی تردید دربارهٔ سفر او، نبود هیچ اشاره ای به نامش در منابع رسمی چین است. تاریخ نگاران دودمان یوان، دربار قوبیلای خان را با دقت ثبت نموده اند، اما نامی از پولو یا پدر و عمویش نیست. این مسئله باعث شد بعضی پژوهشگران مدرن، از جمله فرانس وود (Frances Wood)، احتمال دهند که او هرگز از مرز ایران و آسیای مرکزی فراتر نرفته باشد.

بااین حال، جزئیات دقیق روایت او از ساختار امپراتوری یوان، واحدهای اداری، مسیر پست (Yam System) و حتی وزن و رنگ اسکناس های چینی، از آشنایی مستقیم با فرهنگ چین خبر می دهد. چنین اطلاعاتی را نمی شد به وسیله شایعه یا گفت وگو با بازرگانان شنید.

ممکن است مارکو پولو در دربار چین با نامی دیگر شناخته شده باشد یا صرفاً چون بیگانه ای سیاسی نبود، نامش در اسناد رسمی ثبت نشده است. در هر حال، همین خلأ میان سند و روایت، سبب شد سفر او برای قرن ها در مرز باور و تردید باقی بماند.

4. روایت در اسارت؛ چگونه افسانه شکل گرفت

مارکو پولو پس از بازگشت به ونیز در حدود سال 1295، در جنگی با جنوایی ها اسیر شد. در زندان، داستان سفرهایش را برای نویسنده ای اهل پیزا به نام روستیکلو دا پیزا (Rustichello da Pisa) بازگو کرد. روستیکلو، که پیش تر رمان های شوالیه ای نوشته بود، این روایت ها را با زبانی ادبی و خیال انگیز بازنویسی کرد.

همین همکاری باعث شد کتاب سفرهای مارکو پولو ترکیبی از واقعیت و ادبیات گردد. توصیف های او از حیوانات عجیب، سنگ های قیمتی و آداب بی سابقه، با چنان زبانی نوشته شده که بیشتر به افسانه می ماند تا سفرنامه. به این ترتیب، روایت پولو از همان ابتدا در دو سطح خوانده شد: گزارش و رؤیا.

اروپاییانِ قرون میانه، که کمتر سفری فراتر از مرز کشورشان داشتند، نمی توانستند میان حقیقت و خیال در روایت او تمایز بگذارند. این ناآگاهی، بیش از هر چیز، سبب شد او در حافظهٔ جمعی غرب به عنوان راوی افسانه های شرق باقی بماند.

5. حقیقت در جزئیات؛ نشانه هایی از سفر واقعی

اگرچه نام پولو در اسناد چینی نیست، اما توصیف های دقیقش از بعضی پدیده ها شگفت انگیز است. او از پول کاغذی (Paper Money) سخن می گوید، در زمانی که اروپا هنوز سکه های نقره و طلا به کار می برد. ساختار پست امپراتوری مغول (Yam System) را به دقت توضیح می دهد و از استفادهٔ چینیان از زغال سنگ برای گرمایش خانه ها یاد می نماید.

این جزئیات بعدها با منابع چینی تطابق یافت. بعلاوه، نام های جغرافیایی و فاصله های تقریبی مسیرهایی که او ذکر نموده، با نقشه های امروز همخوانی دارد. این سطح از دقت نشان می دهد که یا او خود در چین بوده، یا با شاهدان دست اولی گفت وگو نموده است.

در نتیجه، بسیاری از پژوهشگران معاصر معتقدند که مارکو پولو واقعاً به چین رسیده، اما جایگاه اجتماعی اش چنان نبوده که در منابع رسمی دیده گردد. او در حقیقت، راوی صادقی بود که روایتش از واقعیت جلوتر رفته بود؛ به همین علت، حقیقتش در نگاه مردم عصر خودش به افسانه تبدیل شد.

6. تناقض های روایت؛ آیا پولو عمداً چیزی را پنهان کرد؟

یکی از نکات بحث برانگیز دربارهٔ سفرنامهٔ مارکو پولو، غیبت بعضی نشانه های بزرگ چین است. او هرگز به دیوار بزرگ چین (Great Wall) اشاره نمی نماید، با آنکه از مسیرهایی عبور نموده که به دیوار نزدیک بوده اند. بعلاوه دربارهٔ رسم خط چینی یا چای، که هر دو از عناصر مرکزی فرهنگ چین اند، چیزی نمی گوید.

این سکوت ها سبب شده بعضی پژوهشگران فرض نمایند که او به نواحی شمالی چین نرفته یا بخش هایی از سفرش را از قلم انداخته است. اما باید به یاد داشت که در دوران مغول، بسیاری از ساختارهای سنتی چین، از جمله دیوار بزرگ، متروک یا در کنترل مغول ها بود. در نتیجه، برای پولو که از درون امپراتوری مغول حرکت می کرد، این عناصر اهمیتی نداشتند.

بعضی نیز بر این باورند که او عمداً دربارهٔ بعضی آداب محلی سکوت نموده، تا روایتش در چارچوب فرهنگی اروپا پذیرفتنی تر باشد. در آن موقع، فاصلهٔ فکری میان شرق و غرب چنان زیاد بود که هر اشاره ای به آیین ها یا نمادهای بیگانه، می توانست اعتبار او را از بین ببرد.

7. نگاه شرق شناسانه یا بازتاب تجربه؟

یکی از چالش های مدرن در مطالعهٔ مارکو پولو، تمایز میان توصیف و بازنمایی است. آیا او شرق را همان گونه که دید، روایت کرد یا همان گونه که می خواست اروپاییان ببینند؟ در سفرنامه اش، شرق همزمان سرشار از شکوه و خطر است؛ سرزمین طلا و عطر و دیوانگی.

اگرچه این تصویر بعدها الهام بخش شرق شناسی (Orientalism) در ادبیات اروپایی شد، اما پولو در واقع نخستین کسی بود که کوشید تفاوت ها را به زبانی انسانی ترجمه کند. او با احترام از هوش و نظم چینیان سخن می گوید، از عدالت قوبیلای خان تعریف می نماید و در عین حال، حیرتش از آیین ها و رسوم را پنهان نمی سازد.

از این دیدگاه، سفرنامهٔ او نه تنها منبعی جغرافیایی، بلکه سندی فرهنگی از نخستین مواجههٔ مستقیم میان دو جهان است. او پلی میان تمدن ها زد، حتی اگر هر دو سوی پل، زبان یکدیگر را هنوز نمی فهمیدند.

8. تأثیر شک و باور بر تصویر شرق در اروپا

شک اروپاییان به روایت مارکو پولو، تأثیری عمیق بر نحوهٔ تصور آنان از شرق داشت. قرن ها، شرق در فکر غربی ها جایی میان واقعیت و افسانه ماند؛ سرزمینی که شاید وجود داشته باشد، اما باورش سخت است.

در نقشه های قرن پانزدهم، چین و هند با حیوانات اسطوره ای و مردمانی شگفت انگیز تصویر می شدند. این تخیل، مستقیماً از نوشته های مارکو پولو سرچشمه می گرفت. هرچند او قصد داشت جهان را توضیح دهد، اما ناآگاهی خوانندگانش باعث شد روایتش به افسانه بدل گردد.

جالب اینکه پس از چند قرن، زمانی که کاشفان اروپایی مانند کریستف کلمب در پی مسیر دریایی به آسیا رفتند، نسخه هایی از سفرنامهٔ مارکو پولو را همراه داشتند. حتی در شک، روایت او الهام بخش بود. این پارادوکسِ تأثیر، یکی از رازهای ماندگاری پولو است: مردم به او باور نداشتند، اما از او تقلید کردند.

9. بازخوانی مدرن؛ از شک تاریخی تا اعتبار فرهنگی

در قرن بیستم، پژوهش های تازه در تاریخ نگاری چین و مغولستان، بار دیگر پروندهٔ مارکو پولو را گگردد. بعضی مورخان مانند ایگور دو راشویلتز (Igor de Rachewiltz) با تحلیل تطبیقی نوشته های او با اسناد چینی نشان دادند که جزئیات بسیاری از مشاهداتش دقیق است. از ساختار مالیاتی گرفته تا نظام اداری مغول، با آنچه در منابع بومی آمده، تطابق دارد.

در مقابل، عده ای دیگر معتقدند که او روایت های بازرگانان فارسی و عربی را شنیده و سپس به سبک خود بازنویسی نموده است. اما حتی در این فرض، ارزش فرهنگی اثرش تغییر نمی نماید. زیرا او نخستین کسی بود که روایت شرق را در قالب زبان اروپایی ساخت و آن را به سنتی ادبی بدل کرد.

امروز، نگاه تاریخی به مارکو پولو میان دو قطب در نوسان است: او یا مسافری بی بدیل است، یا راوی ای هوشمند که مرز میان واقعیت و تخیل را محو کرد. در هر دو حالت، میراثش باقی است.

10. چرا مارکو پولو هنوز معماست؟

مارکو پولو بیش از هفت قرن پیش درگذشت، اما نامش هنوز در لیست اسرار تاریخی زنده است. علتش ساده است: او تنها گزارش نداد، بلکه جهانی تازه خلق کرد. سفرنامهٔ او نه تنها دربارهٔ شرق، بلکه دربارهٔ فکر انسان است؛ فکری که میان تجربه و خیال سرگردان است.

راز ماندگاری پولو در این است که پاسخ قطعی ندارد. هر نسل، او را دوباره می خواند و معنایی تازه از سفرش می یابد. برای مورخان، او مسئله ای برای حل است؛ برای نویسندگان، منبع الهام؛ و برای ما، یادآوری از این که حقیقت گاهی در مرز رؤیاها شکل می گیرد.

شاید او واقعاً به چین رفته باشد، شاید نه. اما بی تردید، با قلمش ما را به سفری برد که از هر سفر واقعی طولانی تر است. در این معنا، مارکو پولو به هدف خود رسید: فتح فکر بشر، نه نقشهٔ زمین.

خلاصه نهایی

مارکو پولو، تاجر ونیزی قرن سیزدهم، با سفرنامهٔ خود تصویری بی سابقه از چین و شرق ارائه کرد، اما هم زمان بزرگ ترین معمای تاریخ سفر نیز شد. نبود نامش در اسناد چینی، سکوت او دربارهٔ بعضی نشانه های فرهنگی و لحن افسانه ای روایتش باعث شد بسیاری باور نمایند هرگز به چین نرفته است. با این حال، جزئیات دقیق او از نظام اداری و مالی امپراتوری یوان با منابع بومی منطبق است. برای قرن ها اروپاییان نوشته اش را خیال پردازی دانستند، تا آن که در عصر اکتشاف آشکار شد بسیاری از گفته هایش درست بوده است. امروز نیز مورخان میان شک و یقین در نوسان اند، اما همه بر یک نکته توافق دارند: مارکو پولو با روایتش جهان فکری بشر را توسعه داد و مرز میان واقعیت و افسانه را از نو تعریف کرد.

❓ سؤالات رایج (FAQ)

1. آیا مارکو پولو واقعاً به چین رسید؟

مدرک قطعی وجود ندارد، اما بسیاری از جزئیات سفرنامه اش با واقعیت تاریخی چین مغولی منطبق است، پس احتمالاً خود او یا همراهانش به چین رفته اند.

2. چرا در منابع چینی نام او نیست؟

محتمل است نامش با تلفظی دیگر ثبت شده باشد یا چون مقام رسمی نداشت، در اسناد نیامده باشد. نبود نام به معنی نبود حضور نیست.

3. چرا اروپاییان نوشته های او را افسانه ای می دانستند؟

زیرا توصیفش از نظم و شکوه شرق با تجربهٔ اروپا در قرون تاریک تفاوت داشت و برایشان غیرقابل باور بود.

4. چه چیزهایی در سفرنامهٔ او دقیق است؟

توضیح پول کاغذی، ادارهٔ پست امپراتوری، و ساختار اداری مغول ها با منابع چینی همخوانی کامل دارد.

5. آیا پولو روایت را خودش نوشت؟

او در زندان، داستان را شفاهی برای نویسنده ای به نام روستیکلو دا پیزا بازگو کرد و همین باعث شد سبک کتاب ادبی و خیال انگیز گردد.

6. چرا هنوز دربارهٔ او بحث وجود دارد؟

زیرا روایتش میان واقعیت و تخیل در نوسان است. او نه دروغ گفت، نه کاملاً راست گفت؛ بلکه جهان را آن گونه که می دید، بازآفرید.

For international readers:

You are reading 1pezeshk.com, founded and written by Dr. Alireza Majidi -the oldest still-active Persian weblog- mainly written in Persian but sometimes visible in English search results by coincidence.

The title of this post is Did Marco Polo Truly Reach China? The Greatest Mystery in Exploration History. This original long-form analysis explores the historical debate over Marco Polos journey, examining why Europeans doubted his tales and whether he actually reached China.

You can use your preferred automatic translator or your browsers built-in translation feature to read this article in English.

دکتر علیرضا مجیدی

پزشک، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران

دکتر علیرضا مجیدی، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران .

با بیش از 20 سال نویسندگی ترکیبی مستمر در زمینهٔ پزشکی، فناوری، سینما، کتاب و فرهنگ.

باشد که با هم متفاوت بیاندیشیم!

دربارهٔ علیرضا مجیدی در خبرنگاران

مطالب مرتبط

دانلود کتاب های طلایی: سفرهای مارکو پولو

آیا مارکو پولو واقعاً اولین اینفلوئنسر سفر تاریخ بود؟ نقش سفرنامه درتصورات اروپایی ها درباره شرق

مارکو پولو: آی فون خود را صدا بزنید تا پیدایش کنید!

آیا می دانید بزرگ ترین و پررونق ترین بازار فیزیکی گجت جهان در کجاست؟ بازاری که واقعا در آن از شیر…

رازهای تاریک بزرگ ترین مجموعه مغز انسان در دانمارک؛ آیا می توان از گذشته بیماران روانی به فهم تازه ای از…

یک معمای جالب: معمای 100 کلاه