باید علم را از دست پیش فرض های اثبات نشده نجات دهیم - بوستان گفتگو

آسیب شناسی بحث های مربوط به مفهوم علم، در بخش های کاملا تئوریک از یک طرف، و اخلاق علمی از طرف دیگر، یکی از اصلی ترین و ضروری ترین نیازهای همه جوامع علمی به ویژه کشورهایی مانند ماست، شرایطی که معمولاً فکر می کنیم عالمانه برخورد می کنیم، اما در واقع و بسیاری از موارد، گرفتار دورهای عجیبی هستیم. جوامعی که با پیش فرض ها و ساختارهای خیلی پایدار روبرو بوده و محافظه کارانه علم را مدیریت می نمایند، گرفتار آسیب های جدی در این زمینه می شوند.

همه ما آگاهیم که پیراسته کردن مسیر دانش و استدلال، مدیون تقویت دانش منطق و رهایی از همج الرعاعی در تفکر و اندیشه بوده و هست. می دانیم که بحث مغالطه در منطق برای پیراسته کردن دانش بود، و اکنون که بحث های حوزه معرفت گسترش یافته، آنالیز انواع مغالطه ها و نیز آنچه به حوزه اخلاق علمی مربوط می گردد، نیازمند کاوشهای تازه و جدی تر است.

از میان این آسیب ها می توان به این نکته توجه کرد که در این در جوامع علمی، آدم هایی هستند و رشد می نمایند که تقریبا همه هنره هستند، به این معنا که هر چیزی را می توانند اثبات یا نفی نمایند. اگر دلشان به طرف اثبات باشد، هزار و یک دلیل برای آن می آورند، و اگر دلشان به سمت انکار و نفی باشد، گردش بحث را چنان سامان می دهند که اساسا و گویی از روز الست، با آن مخالف بوده اند.

اما این که چرا به این روز می افتند، یک دلیلش درست همین است که در هیچ رشته تخصص ای ندارند، بحث از موضوعات تاریخی یا عقایدی و کلامی، و حتی سیاسی و روز و یا هر چیزی به میان بیایید، جملاتی برای گفتن دارند که با روشهای جدلی طرح می نمایند.

این گروه ضمن این که تخصص ندارند و اما از هر موضوعی چیزی می دانند، با استفاده از توانایی بیان، آنها را در کنار هم می گذارند و به آنچه می خواهند از انکار یا اثبات می پردازند. مسلما اگر از رشته تحصیلی این افراد بپرسید، پاسخ روشنی دریافت نخواهید کرد.

متاسفانه پیشینیه حوزه های علمی ما، به دلیل این که جز در فقه واصول و گاه فلسفه، تخصص جدی نداشته، شغل هایی را از نظر تحقیق و نویسندگی و منبر ایجاد نموده، که ایجاب می نماید در باره همه چیز اظهار نظر کند.

این وضع، هرچند در سالهای اخیر با رشد بحث های تخصصی در حوزه، کمی تعدیل گردیده، اما همچنان وضع غالب حوزه دینی ماست که می بایست به آن توجه گردد.

طبعا آسیبی که از این زاویه، علم و دانش می بینید، جز این نیست که گرفتار نوعی هرج و مرج در استدلال و بحث علمی می گردد؛ این که کسی بتواند در هر بابی یک مقاله ای بنویسد، این که کسی بتواند، با داشتن هر پیش فرضی، به اثبات یا انکار آنچه می خواهد مشغول گردد، بیش از همه، ناشی از عدم باور اینها به نقش علم و دانش و جایگزینی آن با خواهش های درونی، غلبه مواضع عمومی حاکم، اراده وضع معیشت و مشغله روزانه و این قبیل امور دارد.

ما برای پیشرفت چاره ای نداریم جز این که علم را از دست پیش فرض های اثبات نگردیده، و دلمشغولی های بی ریشه نجات دهیم، و اگر نسل ما به دلیل همه کاره بودن نتوانست از این وضع رهایی یابد، می بایست برای آینده فکر بهتری بکنیم، و بگذاریم دانش ما را از ورطه ای که در این تمدن گرفتارش بوده ایم، نجات دهد. این نصایح بیش از همه متوجه خود این بنده خداست.